Ceza yargılamalarında uzlaştırma, suçtan zarar gören kimse ile suç şüphelisinin, ceza soruşturması ve davası kapsamında tarafsız bir kimse aracılığı ile anlaşması neticesinde, kovuşturma sürecine başlanmamasını kapsayan süreci ifade etmektedir. Uzlaştırma süreci sonucunda tarafların anlaşması ise kısaca “uzlaşma” olarak adlandırılmaktadır. Uzlaştırma süreci ve uzlaşma, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Yasası İkinci Kısım Birinci Bölüm 253. ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.
Uzlaştırma Şartları
Meydana geldiği iddia edilen bir suç neticesinde, uzlaştırma hükümlerinin uygulanabilmesi, kanun koyucu tarafından bir takım şartlara bağlanmıştır. Bunlar;
- Mağdur, gerçek kişi yahut özel hukuk tüzel kişisi olmalıdır.
Kamu tüzel kişilerinin aleyhine işlenen suçların niteliği ve cezası önem arz etmeksizin uzlaştırma hükümleri uygulama alanı bulmayacaktır. - Suçun, şikayete tabi suçlardan olması gerekmektedir.
Suçun kovuşturması, şikayete bağlı olmalıdır. Şikayete tabi olsa dahi, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar uzlaşmaya elverişli değildir. Ayrıca şikayete tabi olup olmadığına bakılmaksızın;- Kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç, madde 86; madde 88),
- Taksirle yaralama (madde 89)
- Tehdit (madde 106, birinci fıkra),
- Konut dokunulmazlığının ihlali (madde 116),
- Hırsızlık (madde 141),
- Dolandırıcılık (madde 157),
- Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (madde 234),
- Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç, madde 239) suçları uzlaşmaya elverişlidir.
- 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda düzenlenmeyen ve şikayete tabi olmayan suçlar için ise ayrıca uzlaştırmaya elverişli olduğunun hüküm altına alınmış olması gerekmektedir.
- Uzlaştırma kapsamına giren suçun, uzlaştırma kapsamına girmeyen bir suçla işlenmemiş olması gerekmektedir.
- Fail, birden fazla mağdurun söz konusu olduğu suçlarda mağdurların tamamı ile anlaşmış olması gerekmektedir. Buna karşın birden fazla failin söz konusu olduğu suçlarda, uzlaşı sağlanan fail diğer faillerden ayrılarak kovuşturma dışarısında bırakılmaktadır.
Uzlaştırma Süreci
Ceza Muhakemesi Yasası kapsamında uzlaştırma süreci, soruşturma ile görevli Cumhuriyet Savcısı tarafından kendiliğinden başlatılmaktadır. Bu doğrultuda soruşturma dosyası ile karşılaşan Cumhuriyet Savcısı, iddianame hazırlamak suretiyle kamu davasının açılacağı gibi gerekli araştırmayı yapmalıdır. Yürütülen soruşturma neticesinde kamu davası açılması için gerekli görülen yeterli şüpheye ulaşan Cumhuriyet Savcısı, dosyayı uzlaştırma bürosuna göndermelidir.
Soruşturma dosyası ile görevli Cumhuriyet Savcısı’nın, dosyayı uzlaştırma bürosuna tevzi etmesini takiben; uzlaştırma süreci uzlaştırma bürosu ve büro Savcıları tarafından yürütülmektedir.
Uzlaştırma bürosu, soruşturma dosyasına bir uzlaştırmacı görevlendirmekte; görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ve mağdur yahut suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunmaktadır.
Kamu davası açıldıktan sonra kovuşturma konusu suçun uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması halinde, kovuşturma dosyası, uzlaştırma işlemlerinin yukarıdaki şekilde gerçekleşmesi için uzlaştırma bürosuna gönderilir.
Uzlaştırma Sonucu
Uzlaştırma görüşmeleri sonunda uzlaştırmacı, Cumhuriyet savcılığı tarafından verilen belgelerle birlikte hazırladığı raporu uzlaştırma bürosuna verir. Uzlaştırma bürosuna verilen belgeler, uzlaştırma müzakerelerine ilişkin rapor, soruşturma dosyası ve varsa uzlaşma anlaşması derhal uzlaştırma bürosundan sorumlu Cumhuriyet savcısına tevdi edilmektedir.
Uzlaştırma süreci, uzlaştırmacı aracılığı ile mağdur ve şüphelinin anlaşması yahut anlaşamamasına göre bir takım sonuçlar doğurmaktadır.
Tarafların Anlaşması
Fail ve mağdurun süreç sonucunda anlaşması halinde, uzlaştırma raporuna uzlaşma anlaşması eklenmektedir. Uzlaştırma bürosu Cumhuriyet savcısı, uzlaşmanın, tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka uygun olduğunu belirlerse raporu veya belgeyi mühür ve imza altına alarak soruşturma dosyasında muhafaza eder.
Uzlaşma anlaşmasında yer alan edim doğrudan ifa edilmeyecek ise yani taraflarca vade yahut taksitlendirme belirlenmiş ise ve yahut sürekli nitelikte ise; Cumhuriyet Savcısı tarafından “kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı” verilir.
Uzlaşma anlaşmasında fail, borçlandığı edimi ifa ederse soruşturma sonucunda “kovuşturmaya yer olmadığı kararı” verilir. Buna karşın borçlanılan edim fail tarafından ifa edilmezse, “iddianame hazırlanır” ve kamu davası açılır.
Tarafların Anlaşamaması
Uzlaşma anlaşması sağlanamazsa, uzlaştırma bürosu savcılığı bir iddianame ile kamu davası açar. Kovuşturma aşamasında uzlaştırma yoluna gidilmiş ve uzlaştırma süreci sonucunda uzlaşma sağlanamamışsa, ceza davasını gören mahkeme de yargılamaya kaldığı yerden devam eder.
